Մանկական հիվանդություններ
Էսենցիալ և պայմանական էսենցիալ միկրոէլեմենտային կարգավիճակը նախադպրոցական տարիքի երեխաների օրգանիզմում
Կենսամիկրոէլեմենտները սննդի անփոխարինելի այն բաղադրիչներից են, որոնց համապատասխան քանակությամբ ներմուծումն օրգանիզմ անհրաժեշտ է առողջության և աշխատունակության ապահովման համար։
Նշված պայմանի խիստ ապահովումը հատկապես կարևոր է մանկական տարիքում` կապված ինտեսիվ աճի և զարգացման պայմաններում նյութափոխանակության գործընթացների լարվածության հետ` համակցված դրանց կարգավորման անկատարությամբ։ Ուստի, երեխաների օրգանիզմում միկրոէլեմենտներով ապահովվածության մոնիտորինգը և անհրաժեշտության դեպքում հայտնաբերված շեղումների շտկումը հանդիսանում են ադեկվատ աճի, զարգացման և առողջության անհրաժեշտ պայմաններից մեկը։ Կենսականորեն անհրաժեշտ միկրոէլեմենտների խտության իջեցումը կամ բարձրացումն օրգանիզմում կարող է հանգեցնել միկրոէլեմենտոզների (հանքային փոխանակության խանգարումների) [1,2]։
Ելնելով այն փաստից, որ մեր հանրապետությունում առ այսօր չի կատարվել նման հետազոտություն, և կարևորելով այն ուսումնասիրվել և գնահատվել է նախադպրոցական տարիքի երեխաների օրգանիզմում էսենցիալ և պայմանական էսենցիալ կենսաէլեմենտների պարունակությունը։
Նյութը և մեթոդները
Միկրոէլեմենտներով ապահովվածությունն ուսումնասիրվել է, Երևան քաղաքի տարբեր համայնքների մանկապարտեզների (Կենտրոն համայնքի թիվ 200, Աջափնյակի թիվ 108, Մալաթիա-Սեբաստիայի «Հեքիաթ», Նոր-Նորքի VI զանգվածի թիվ 20, Շենգավիթի թիվ 298, Քանաքեռ-Զեյթունի թիվ 10, Նոր-Նորքի I զանգվածի «Հրաշք պալատ») և Արզական գյուղի մանկապարտեզ հաճախող գործնականորեն առողջ 100 երեխաների (47 տղա և 53 աղջիկ) օրգանիզմում։ Հետազոտության նյութ է հանդիսացել մազը, որը հանդիսանում է տվյալների ստացման պարզ և ոչ տրավմատիկ եղանակ։ Ի տարբերություն այլ կենսամիջավայրերի, էլեմենտների պարունակությունը մազերում թույլ է տալիս պատկերացում կազմել այդ էլեմենտների` օրգանիզմ ներմուծման մասին երկար ժամանակահատվածի ընթացքում։
Քանի որ մազերում քիմիական էլեմենտների պարունակությունը բնութագրում է շրջակա միջավայրի առանձնահատկությունները, այսինքն` կենսաերկրաքիմիական իրավիճակը, ուստի կատարվել է նաև մանկապարտեզների խմելու ջրի և դրանց տարածքի հողի նմուշների միանվագ հետազոտություն։
Մասս-սպեկտրոմետրիկ եղանակով (“Elan 9000”-ԱՄՆ), ինդուկտիվ կապված արգոնային պլազմայով որոշվել է 15 քիմիական էլեմենտների (Էսենցիալ` Fe, Cu, Co, Mn, Mo, Zn, Cr, Se և պայմանական էսենցիալ` As, B, Br, Li, Ni, V, Ti) պարունակությունը մազերում, խմելու ջրում և հողում։ Մազերում տվյալների վերլուծությունը կատարվել է ըստ տարիքի, սեռի և առանձին մանկապարտեզների։
Միկրոէլեմենտների բարձր կամ ցածր խտությունները մազերում գնահատվել են կենսաբանական թույլատրելի մակարդակների (ԿԹՄ) և ՌԴ տարբեր տարածաշրջանների պոպուլյացիոն հետազոտությունների անցկացման արդյունքում ստացված ցենտիլային միջակայքերի շեղումներից ելնելով [4]։
Ստացված տվյալների վիճակագրական վերլուծությունը կատարվել է ընդունված մեթոդներով` “Microsoft Excel-2003” համակարգչային ծրագրի օգնությամբ։ Հավաստիությունը գնահատվել է ըստ Ստյուդենտի չափանիշի։
Հետազոտության արդյունքները
Կատարված հետազոտության արդյունքները ցույց տվեցին, որ հետազոտված միկրոէլեմենտների պարունակությունը մազերում, խմելու ջրի և հողի նմուշներում գտնվում են թույլատրելի նորմայի սահմաններում։ Տարիքա-սեռային վերլուծությամբ պարզվեց, որ ըստ տարիքի միկրոէլեմենտների միջին պարունակությունը մազերում գրեթե չի տարբերվում, բացառությամբ մանգանի, որը հավաստիորեն բարձր է 5 տարեկանների օրգանիզմում` մոտ 1,5 անգամ (t=2,6)։ Կան սեռային հավաստի տարբերություններ շուրջ 7 էլեմենտների առումով` Zn, Se, Cr, Mn, B, Ni, V (Աղյուսակ)։ Մանկապարտեզների միջև նույնպես նկատվել է տարբերություն։
Այսպես, օրգանիզմում արյունաստեղծմանը մասնակցող միկրոէլեմենտների` պղնձի, երկաթի և կոբալտի խտություններն երկու սեռերի մոտ գրեթե նույնն են։
Ցենտիլային մեծությունների և ԿԹՄ հետ համեմատած` պղնձի միջին մեծությունները գտնվում են նորմայի սահմաններում, նույնիսկ ավելի մոտ վերին սահմանին։ ԿԹՄ-ից ավել մեծություններ գրանցվել են 33% աղջիկների և 22% տղաների մոտ։ Ստորին սահմանին մոտ` (10 մկգ/գ և պակաս) 8,3% աղջիկների և 9,4% տղաների շրջանում։
Աղյուսակ
Էսենցիալ և պայմանական էսենցիալ միկրոտարրերի պարունակությունը նախադպրոցական տարիքի երեխաների մազերում
Միկրոէլե-մենտներ |
Տղաներ |
Աղջիկներ |
Ցենտի- լային միջակայք 25-75 (Ը.Թ. 2003) |
ԿԹՄ ըստ տարբեր հեղինակ- ների |
|||||||
Նմուշ- ների թիվը |
Նվազա- գույն արժեքը Min |
Առա- վելա- գույն արժեքը Max |
M+ m |
Նմուշ- ների թիվը |
Նվազա- գույն արժե- քը Min |
Առա- վելա- գույն արժ- եքը Max |
M + m |
||||
Էսեն- ցիալ |
Cu |
47 |
8,16 |
29,72 |
17,256՞ 0,814 |
51 |
9,07 |
29,89 |
17,54՞ 0,859 |
8-12 |
6,5-20,0 |
Fe |
47 |
7,866 |
131,236 |
67,234՞ 5,998 |
52 |
13,586 |
209,19 |
69,36՞ 7,588 |
13-27 |
8-50 |
|
Co |
47 |
0,014 |
0,116 |
0,041 ՞ 0,005 |
52 |
0,01 |
0,112 |
0,04՞ 0,004 |
0,02-0,11 |
0,01-1,0 |
|
Zn |
47 |
30,105 |
243,986 |
140,184՞ 10,68* |
53 |
18,55 |
219,8 |
94,43՞ 7,825 |
94 -183 |
100-250 |
|
Se |
47 |
0,566 |
3,516 |
1,902՞ 0,151* |
52 |
0,541 |
2,654 |
1,402՞ 0,090 |
0,65-2,43 |
0,5-2,4 |
|
Mo |
46 |
0,097 |
0,8 |
0,301 ՞ 0,031 |
51 |
0,087 |
0,682 |
0,306՞ 0,026 |
- |
0,02-0,15 |
|
Cr |
47 |
0,303 |
1,654 |
0,852 ՞ 0,065 * |
51 |
0,121 |
1,634 |
0,63 ՞ 0,065 |
0,26-0,7 |
0,1-2,0 |
|
Mn |
47 |
0,253 |
4,427 |
1,346՞ 0,195* |
51 |
0,364 |
2,106 |
0,93 ՞ 0,081 |
0,32-0,93 |
0,2-3,0 |
|
Պայմա- նական էսեն- ցիալ |
B |
47 |
1,395 |
12,346 |
5,189՞ 0,445* |
52 |
0,816 |
6,87 |
2,644՞ 0,260 |
- |
0,1-3,5 |
Br |
45 |
1,123 |
31,677 |
10,34 ՞ 1,428 |
52 |
0,258 |
28,58 |
9,767՞ 1,185 |
- |
- |
|
As |
46 |
0,001 |
0,546 |
0,204 ՞ 0,026 |
53 |
0,0005 |
0,498 |
0,187՞ 0,023 |
0-0,69 |
0,005-0,1 |
|
Li |
47 |
0,004 |
0,128 |
0,039՞ 0,006 |
52 |
0,002 |
0,147 |
0,042՞ 0,006 |
0-0,04 |
0,01-0,25 0,007-0,023 |
|
Ni |
47 |
0,034 |
1,756 |
0,676՞ 0,084 * |
48 |
0,236 |
2,183 |
1,145՞ 0,085 |
0,15-0,55 |
0,05-2,0 <0,4 |
|
V |
44 |
0,137 |
0,731 |
0,368 ՞ 0,0383* |
52 |
0,086 |
1,386 |
0,6՞ 0,056 |
- |
0,005-0,5 |
|
Ti |
45 |
0,185 |
2,664 |
1,199՞ 0,134 |
49 |
0,126 |
1,824 |
0,735՞ 0,079 |
0,26-0,84 |
<1,0 |
* - տարբերությունը հավաստի է աղջիկների համեմատ
Ըստ առանձին մանկապարտեզների` պղնձի նորմայից ավել միջին մեծություն գրանցվել է Կենտրոնի թիվ 200 և «Հրաշք պալատի» մանկապարտեզի սաների մոտ։ Խմելու ջրի նմուշներում համեմատաբար ցածր քանակներ են հայտնաբերվել Շենգավիթի, Արզականի, Նոր-Նորքի թիվ 20, իսկ հողի նմուշներից` Նոր-Նորքի թիվ 20 և Աջափնյակի թիվ 108 մանկապարտեզներում։
Երկաթի միջին մեծությունները նույնիսկ գերազանցում են նորմայի սահմանը, սակայն յուրաքանչյուր խմբում մեկական հոգու մոտ արձանագրվել են նվազագույն արժեքներ (1 տղա` 7,86 մկգ/գ և 1 աղջիկ` 13,586 մկգ/գ)։ ԿԹՄ-ից ավել մեծություններ են ունեցել աղջիկների և տղաների 50%-ից ավելին։ Ըստ առանձին մանկապարտեզների, երկաթի պարունակությունը նորմայի սահմաններում է Շենգավիթում և Քանաքեռ-Զեյթունում, իսկ մյուսներում` բարձր նորմայից, ընդ որում, ինչպես և պղնձի պարագայում էր, «Հրաշք պալատում» և Կենտրոնում հավաստիորեն բարձր են մնացածների համեմատ։ Խմելու ջրի նմուշներում երկաթի համեմատաբար ցածր քանակներ հայտնաբերվել են Աջափնյակի թիվ 108 և Արզականի, իսկ հողի նմուշներում` Նոր-Նորքի թիվ 20, Աջափնյակի թիվ 108, Քանաքեռ-Զեյթունի թիվ 10 մանկապարտեզներում։
Կոբալտի միջին պարունակությունը երկու սեռերի մոտ նույնն է և գտնվում է նորմայի սահմաններում, թեև ստորին սահմաններին մոտ մեծություններ (0,01-0,025 մկգ/գ) կան աղջիկների 29,7% և տղաների 34% մոտ։ Հավաստիորեն բարձր մակար-դակներ են ունեցել Կենտրոնի, ‚Հրաշք պալատիե և Արզականի երեխաները։ Խմելու ջրում համեմատաբար բարձր է Շենգավիթում (3 անգամ շատ մյուսներից), իսկ հողում` Շենգավիթում, «Հեքիաթում» և «Հրաշք պալատում»։
Ցինկի միջին պարունակությունը չի գերազանցում նորմայի վերին սահմանը և կա արտահայտված տարբերություն երկու սեռերի միջև (t=3,45)։ Նորմայից ցածր մակարդակներ են գրանցվել 55,3% աղջիկների և 21,87% տղաների, իսկ մանկապարտեզներից` «Հեքիաթ» մանկապարտեզի երեխաների մազերում։ Համեմատաբար բարձր քանակներ հայտնաբերվել են Արզականի և Կենտրոնի թիվ 200 մանկապարտեզի երեխաների մազերում։ Նշված էլեմենտի պարունակությունը խմելու ջրի բոլոր նմուշներում գրեթե նույնն է, միայն «Հեքիաթում» մոտ 6 անգամ շատ է մնացածներից, իսկ հողում` Արզականի (3 անգամ) և Կենտրոնի (6 անգամ) նմուշներում։
Սելենի խտությունը հավաստիորեն բարձր է տղաների մոտ (t=2,8) և միևնույն ժամանակ գտնվում է թույլատրելի նորմայի սահմաններում։ Նորմայի ստորին սահմաններին մոտ մեծություններ (0,5-1,0 մկգ/գ) են ունեցել հետազոտված աղջիկների 24%, իսկ տղաների` 12,5%-ը։ Նորմայից ավել արժեքներ են ունեցել աղջիկների 5% և տղաների 22%-ը։ Առանձին մանկապարտեզներում սելենի միջին մեծությունները նորմայի սահմաններում են։ Հավաստիորեն ցածր է Շենգավիթում, իսկ «Հրաշք պալատում» և Արզականում` բարձր մյուսների համեմատ։ Սելենի հարա-բերականորեն քիչ քանակներ պարունակել է Արզականի մանկապարտեզի խմելու ջրի նմուշը, իսկ հողի նմուշների հետազոտության ժամանակ մոտ 10 անգամ շատ մյուսներից սելենի մակարդակ է գրանցվել Շենգավիթի մանկապարտեզում։
Մոլիբդենի միջին պարունակությունը երեխաների մազերում մոտ 2 անգամ գերազանցում է ԿԹՄ-ի սահմանները, այն բարձր է նորմայից աղջիկների 88,8% և տղաների 74%-ի մոտ։ Պատկերը նույնն է և ըստ առանձին մանկապարտեզների։ Հարաբերականորեն ավելի բարձր է մոլիբդենի քանակը Կենտրոնում, ‚Հրաշք պալատումե, Շենգավիթում։ Խմելու ջրի նմուշներում բոլոր մանկապարտեզներում մոլիբդենի մակարդակը նույնն է, բացի Շենգավիթից, որտեղ այն 10 անգամ ավել է։ Հողի նմուշներից միայն Նոր-Նորքում ստացված ցուցանիշը 10-ից ավել անգամ գերազանցում է մյուսներին։
Քրոմի թույլատրելի նորմայի սահմաններում բարձր պարունակությամբ առանձնանում են տղաները (t=2,3), իսկ աղջիկներից 8,3%-ի մոտ այն գտնվել է ստորին սահմանին (0,1-0,26 մկգ/գ)։ Հավաստիորեն բարձր է եղել քրոմի պարունա-կությունը «Հրաշք պալատում», Կենտրոնում և Արզականի երեխաների մազերում, մյուսներում` նույն մակարդակն է։ Քրոմի հարաբերականորեն ցածր ցուցանիշ է գրանցվել Արզականի խմելու ջրում, իսկ ամենաբարձրը` Շենգավիթում (6,5 անգամ ավել)։ Քրոմի քիչ քանակներ են պարունակել Նոր-Նորքի թիվ 20, Աջափնյակի թիվ 108 , Քանաքեռ-Զեյքունի թիվ 10 մանկապարեզների հողի նմուշները։
Մանգանի միջին խտությունը գտնվում է նորմայի սահմաններում և հավաստի բարձր է տղաների մազերում (t=2)։ Նորմայի ստորին սահմանին (0,2-0,32 մկգ/գ) մոտ մեծություններ են գրանցվել ավելի շատ տղաների (12,5% հետազոտվածներ) քան աղջիկների մազերում։ Համեմատաբար ցածր է մանգանի միջին պարունակությունը Նոր-Նորքում ու Շենգավիթում և բարձր` «Հեքիաթում»։ Հողի նմուշներում մյուսներից 4-5 անգամ քիչ է Նոր-Նորքի թիվ 20, Քանաքեռ-Զեյքունի թիվ 10, Կենտրոնի թիվ 200 մանկապարտեզներում, իսկ ջրի համարյա բոլոր նմուշներում նույն մակարդակն է, միայն ‚Հեքիաթումե է բարձր։
Պայմանական էսենցիալ միկրոէլեմենտներից բորը նույնպես հավաստիորեն բարձր է (t=4,9) տղաների օրգանիզմում` աղջիկների համեմատ մոտ 2 անգամ և գերազանցում է ԿԹՄ 1,7մկգ-ով։
Ըստ բրոմի պարունակության, սեռային տարբերություններ չկան և միջինում այն կազմել է մոտ 10 մկգ/գ։
Ըստ առանձին մանկապարտեզների, երեխաների մազերում բորի և բրոմի պարունակության պատկերը նույնն է։ Դրանց միջին քանակները հավաստիորեն բարձր են «Հրաշք պալատում» և Կենտրոնում։ Խմելու ջրի նմուշներում այս երկու միկրոտարրերը համեմատաբար ցածր են Արզականում, Նոր-Նորքում, Աջափնյակում և Կենտրոնում։ Հողի նմուշներում բորը մյուսներից մոտ 4 անգամ ավել է Շենգավիթում, իսկ բրոմը` Արզականում (3 անգամ) և Աջափնյակում (5 անգամ)։
Արսենի խտությունը երեխաների մազերում գտնվել է թույլատրելի մակարդակի սահմաններում և հավաստիորեն ավելի բարձր է (p
Լիթիումի միջին մեծությունները նորմայի սահմաններում են, ցենտիլային մեծությունից ավել արժեքներ են գրանցվել 35% աղջիկների և 31% տղաների մազերում։ Լիթիումի մակարդակը շուրջ 10 անգամ ավել է Կենտրոնի թիվ 200 մանկապարտեզի երեխաների օրգանիզմում։ Մյուսների համեմատ ցածր է լիթիումի խտությունը Արզականի, Աջափնյակի թիվ 108, Նոր-Նորքի թիվ 20 մանկապարտեզների ջրի նմուշներում, իսկ ամենաշատը` «Հեքիաթում», հողի նմուշներում` ամենաշատը Կենտրոնում, «Հրաշք պալատում»։
Նիկելը և վանադիումը, ի տարբերություն մնացած էլեմենտների, հավաստիորեն բարձր են աղջիկների օրգանիզմում, ընդ որում վանադիումի նորմայից ավել տվյալներ են գրանցվել նրանց 51%-ի, իսկ տղաների 27,5%-ի մոտ։ Այս էլեմենտի հավաստի քիչ քանակներ են ունեցել Արզականի և Աջափնյակի թիվ 108 մանկապարտեզի սաները, իսկ Կենտրոնի թիվ 200 և «Հրաշք պալատի» երեխաների մազերում այն հավաստիորեն բարձր է մյուսների համեմատ։ Ջրում վանադիումի քանակը ցածր էր նույն մանկապարտեզների երեխաների մազերում, իսկ հողում` Քանաքեռ-Զեյթունում, Նոր-Նորքի թիվ 20-ում։
Նիկելը երկու սեռերի մոտ թույլատրելիի սահմանում է։ Մանկապարտեզներից որոշների նկատմամբ միայն նիկելի խտությունը հավաստի բարձր է Կենտրոնում։ Ջրի նմուշներում` ամենաքիչը «Հեքիաթում», իսկ ամենաշատը` Շենգավիթում։ Հողում նույնպես համենատաբար բարձր է Շենգավիթում, այնուհետև «Հեքիաթում» և «Հրաշք պալատում»։ Ի դեպ, նիկելի մակարդակը մազերում, հողում և ջրում, ըստ առանձին մանկապարտեզների, շատ նման է կոբալտին։
Տիտանի պարունակության առումով նորմայից ցածր մեծություններ արձանագրվել են տղաների 7%-ի և աղջիկների 11,7%-ի, իսկ նորմայից ավել` համապատասխանաբար 63% և 32 %-ի մոտ։ Նորմայից ավել և հավաստիորեն բարձր միջին պարունակություն են ունեցել Կենտրոնի երեխաները։ Տիտանի համեմատաբար ցածր խտություն է հայտնաբերվել Արզականի մանկապարտեզի խմելու ջրում, իսկ ամենաշատը` ‚Հեքիաթումե։ Հողում հավասարապես ցածր մակարդակներ են գրանցվել Աջափնյակի, Նոր-Նորքի , Քանաքեռ-Զեյթունի, Կենտրոնի նմուշներում։
Եզրակացություն
- Հետազոտության արդյունքները ցույց տվեցին, որ ուսումնասիրված 16 միկրոտարրերի պարունակությունը նախադպրոցական հասակի երեխաների մազերում գտնվում է թույլատրելի նորմաների սահմաններում, որոշ դեպքերում` գերազանցում այն։ Նկատվում է միայն ցինկի դեֆիցիտի զարգացման ռիսկ, որը 55% աղջիկների և 22% տղաների օրգանիզմում ցածր է եղել նորմայից, իսկ հայտնի է, որ ցինկը կարևոր դեր ունի աճի և սեռական զարգացման, ինչպես նաև հումորալ իմունիտետի ձևավորման գործընթացներում։ Միկրոտարրերը նորմայի սահմաններում են նաև մանկապարտեզների խմելու ջրի և տարածքի հողի նմուշներում։
- Չեն հայտնաբերվել տարիքային տարբերություններով պայմանավորված միկրոտարրերի քանակային փոփոխություններ, բացառությամբ մանգանի։ Սակայն տարբեր սեռերի տվյալների համեմատական վերլուծությունը ցույց տվեց, որ որոշ էլեմենտների առումով կան էական տարբերություններ. Zn, Se, Cr, Mn, B-ը հավաստիորեն բարձր են տղաների մազերում, իսկ Ni, V-ը` աղջիկների։ Էլեմենտային կարգավիճակի սեռային տարբերությունը համընկնում է տարբեր երկրներում կատարված հետազոտությունների արդյունքների հետ և կարող է պայմանավորված լինել ինչպես կենսաբանական (հորմոնների ազդեցությունը), այնպես էլ սոցիալական գործոններով [3]։
- Ուսումնասիրված գրեթե բոլոր էլեմենտների համեմատաբար բարձր քանակ-ներ են հայտնաբերվել (որոշների համեմատ անգամ հավաստիորեն), Նոր-Նորքի I զանգվածի ‚Հրաշք պալատիե և Կենտրոնի թիվ 200 սաների մազերում, որտեղ հաճախում են առավել ապահով ընտանիքների երեխաները։ Մազերի միկրոէլեմենտային կազմով քաղաքային պայմաններում ապրող, մանկապարտեզ հաճախող երեխաները չեն տարբերվում գյուղում բնակվող իրենց հասակակիցներից։
- Շրջակա միջավայրի օբյեկտների` հողի և խմելու ջրի հետազոտության տվյալները վկայում են, որ դրանցում միկրոէլեմենտների խտության և մազերում համապատասխան տարրերի պարունակության միջև հիմնականում օրինաչափություն չի նկատվում, սակայն եզակի էլեմենտների դեպքում նկատելի է որոշակի օրինաչափություն` As, V, Mn-ը ` ջրի , Li -ը` հողի։
- Խմելու ջրի նմուշներում ուսումնասիրված միկրոտարրերի մեծ մասի համեմատաբար ցածր քանակներ հայտնաբերվել են հիմնականում Աջափնյակի թիվ 108, Նոր-Նորքի VI զանգվածի թիվ 20 և Արզականի մանկապարտեզներում, բացառությամբ V, Ni, Cu և Fe-ի։ Վանադիումի և երկաթի պարագայում ամենացածրը Արզականում և Աջափնյակում է, Ni-ը` Մալաթիա-Սեբաստիայի ‚Հեքիաթե, Նոր-Նորքի VI զանգվածի թիվ 20 և Կենտրոնի թիվ 200, Cu-ը` Նոր-Նորքի VI զանգվածի թիվ 20, Արզականի և Շենգավիթի թիվ 298 մանկապարտեզներում։
- Հողի նմուշներում միկրոէլեմենտների հարաբերականորեն ցածր քանակներ գրանցվել են հիմնականում Նոր-Նորքի VI զանգվածի թիվ 20 և Քանաքեռ-Զեյթունի թիվ 10 մանկապարտեզների տարածքում, Ti, V, Ni, B, Cr-ի դեպքում` նաև Աջափնյակի թիվ 108, իսկ Li-ը` Մալաթիա-Սեբաստիայի «Հեքիաթ», Շենգավիթի թիվ 298, Քանաքեռ-Զեյթունի թիվ 10 և Արզականի մանկապարտեզների տարածքում։ Mo-ի մակարդակը նույնն է բոլոր մանկապարտեզներում, իսկ Նոր-Նորքում` ամենաբարձրը։
Նախադպրոցական երեխաների մազերում էսենցիալ և պայմանական էսենցիալ միկրոտարրերի ուսումնասիրության արդյունքում ստացված տվյալները մեր տարածաշրջանի համար կարելի է համարել ֆոնային և օգտագործել այլ տարա-բնույթ հետազոտությունների ժամանակ։
Գրականություն
- Анке М., Мюллер Р., Шефер У./ Микроэлементы в медицине, 2005; Т6, вып. 2; 1-14.
- Сусликов В.Л.Геохимическая экология болезней .Т. 3, Атомовитозы-М., 2002г.
- Скальный А.В. Эколого-физиологические аспекты применения макро- и микроэлементов в восстановительной медицине/ ГОУ ОГУ, 2003г, 198с.
- Скальный А.В. Референтные значения концентрации химических элементов в волосах, полученные методом ИСП-АЭС (АНО Центр биотической медицины). Микроэлементы в медицине N 4 (1)։ 2003; 55-56.
![](images/calendar.png)
Կարդացեք նաև
Բանալի բառեր. դեռահասներ, մարմնի զանգվածի ցուցանիշ (ՄԶՑ), գիրություն, ավելցու-կային քաշ, թերսնվածություն, տարածվածություն, Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպություն (ԱՀԿ), ստանդարտ շեղում (ՍՇ)...
![](images/calendar.png)
Բանալի բառեր. վերարտադրողական առողջություն, դեռահաս, ռիսկային սեռական վար-քագիծ, դեռահասի ադապտացիա, սեռական դաստիարակություն
ՀՀ Մարդու վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին օրենքում...
ԿՆՀ (կենտրոնական նյարդային համակարգ)-ի պերինատալ ախտահարման իրական հաճախականությունը հնարավոր չէ ճշտել, քանի որ չկա նևրոլոգիական նորման ախտաբանությունից տարանջատող հստակ չափորոշիչներ [1,3,8]...
ժամանակակից պերինատոլոգիայում գրանցված առաջընթացը հանգեցրեց նոր խնդիրների լուծման անհրաժեշտությանը, որոնք կապված են պտղի անտենատալ պաշտպանության և հեստացիոն պրոցեսի հետ [3,7,13,15]...
Բանալի բառեր. նախադպրոցական տարիք, երեխաներ, մազեր, մանկապարտեզ, կալցիում, նատրիում, կալիում, մագնեզիում, ֆոսֆոր...
![](images/calendar.png)
Բանալի բառեր. նախադպրոցական տարիք, ծանր մետաղներ, մազեր, կապար, սնդիկ, արսեն, կադմիում
Շրջակա միջավայրի քիմիական կոնտամինանտների բազմազանության մեջ հատուկ տեղ են զբաղեցնում ծանր մետաղները (Pb, Hg, As, Cd և այլն), ինչը բացատրվում է դրանց բարձր թունոտությամբ...
![](images/calendar.png)
Վերջին 30-40 տարիներին նկատվում է ալերգիկ հիվանդությունների, այդ թվում նաև բրոնխային ասթմայի (ԲԱ) տարածվածության զգալի աճ հատկապես երեխաների շրջանում [5,10,16]։ Որպես կանոն, ԲԱ-ն ի հայտ է գալիս մինչև 20 տ. հասակը...
Դեռևս Դեմոկրիտը, Հիպոկրատն (մ.թ.ա.460-377 թթ.) իրենց աշխատություններում նշել են շրջակա միջավայրի, կլիմայի ազդեցությունը մարդու վարքի վրա: Դեմոկրիտն առանձնացրել է հատկապես ջրի ներգործությունը: Պլատոնը և Արիստոտելը կարևորել են նաև հողի դերը...
Շրջակա միջավայրի անթրոպոգեն աղտոտվածության հետևանքներից է ծանր մետաղների վերաբաշխումը կենդանի օրգանիզմում, որոնք իրենց բացասական ազդեցության հետևանքներով լուրջ մտահոգություն են հանդիսանում բնակչության տարբեր խմբերի առողջության համար...
![](images/calendar.png)
Ներգանգային թարախակույտերը դասվում են գանգուղեղի ծանր հիվանդությունների շարքում, աչքի են ընկնում բարձր մահացությամբ, վիրահատական տակտիկայի ընտրության դժվարությամբ, հաճախ` հաշմանդամության բերող մնացորդային երևույթներով...
![](images/calendar.png)
Տրանսպորտային պատահարների հետևանքով առաջացած վնասվածքների աճը, ցավոք, չի շրջանցել մաև մանկահասակ բնակչությանը, և առավել հաճախ կրում է պոլիտրավմայի (բազմավնասվածքների) բնույթ...
Ծանր գանգուղեղային վնասվածքները (ԳՈւՎ) երեխաների մոտ ընդհանուր գանգուղեղային վնասվածքների մեջ կազմում են 13-20% ընդհանրապես մանկական տրավմատիզմից մահացության 50%-ը, և հաշմանդամության 82%-ը, ինչը պայմանավորում է խնդրի բժշկական և սոցիալական կարևորությունը...
![](images/calendar.png)
Բնակչության սոցիալ-տնտեսական կյանքի փոփոխությունները մշտապես ազդում են հիվանդացության, մասնավորապես տրավմատիզմի կառուցվածքի վրա: Նրանց արդյունավետ բուժումը և կանխարգելումը թելադրում է այդ փոփոխությունների ուսումնասիրում, համապատասխան կազմակերպչական, բուժ-ախտորոշիչ միջոցառումների հիմնավորված մշակումը...
![](images/calendar.png)
Ծանրալսության ախտորոշումը և բուժումը շարունակում է հանդիսանալ արդիական խնդիր օտորինոլարինգոլոգիայում:
Չնայած, օտովիրաբուժության հաջողությունների, ժամանակակից դիագնոստիկ սարքավորումների, լսողական սարքերի ներդրումների, լսողության խանգարումներով հիվանդները հանդիպում են բավականին մեծ քանակւթյամբ` հատկապես մանկական տարիքի երեխաներ և դեռահասներ...
![](images/white_bl.gif)
![](images/white_br.gif)
![](images/white_tr.gif)
![](images/white_tl.gif)
ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԸ
-
Ժողովրդական դեղամիջոցներ
-
Հղիություն. 4-րդ ամիս
-
Հղիություն. 7-րդ ամիս
-
Կոճապղպեղ նույնն է՝ իմբիր, Ginger եւ Zingiber Officinale
-
Հղիություն. 6-րդ ամիս
-
«Արագիլ» հիմնադրամը ստեղծված է՝ օգնելու անպտղությամբ տառապող զույգերին. Կարինե Թոխունց
-
Հղիություն. 2-րդ ամիս
- 4-7 ամսական երեխաների սնուցումը
-
Ամուսնական առաջին գիշերը
-
Ընկերության մասին
-
Ինչպես ազատվել անցանկալի մազերից
-
Խնձորը` պզուկների դեմ. ազատվիր նրանցից 1 գիշերվա ընթացքում
-
Պարզվում է ապագա երեխայի սեռը կախված է մայրիկի սնունդից
-
Դդում
-
Կոճապղպեղ՝ նիհարելու համար (կոճապղպեղի թեյ)
-
Հիվանդություն, որը փոխում է մեր կյանքը` կրծագեղձի քաղցկեղ
-
Սեռական գրգռում
-
Արգանդի միոմա. նախանշանները, պատճառներն ու բուժումը
-
Երիցուկ դեղատնային - Ромашка аптечная - Matricaria chamomilla L.
-
Չիչխանի օգտակար հատկությունները
-
Քարավուզ (նույն ինքը՝ նեխուր)
-
Ինչպես ազատվել բերանի վատ հոտից`պարզ միջոց
-
Դիմակներ` մազերի համար
-
Հղիություն. 1-ին ամիս
-
Կրծքի ցավե՞ր ունեք. ինչ անել
-
Ընդհանուր տեղեկություններ մարմնի համակարգերի մասին
-
Ընտրություն ըստ հորոսկոպի
-
Հիվանդություն, որի համար պետք չէ ամաչել (թութք)
-
Հեշտոցային արտադրության պատճառները. մասնագետի անդրադարձը
- Բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի ախտահարումը սովորական բշտախտի ժամանակ (սկիզբը` նախորդ համարում)
-
Հղիությունը և նախապատրաստվելը դրան
- Խոսենք այդ մասին. ձեռնաշարժություն
-
Երբ գլխացավն ախտանիշ է: Հանճարեղ և օժտված մարդկանց հիվանդություն
-
Լեղաքարային հիվանդություն. բուժման մեթոդները
-
Սեռական թուլության առաջին նախանշանները. news.am
-
Էկզեմայի տեսակները և բուժումը
-
Ուլտրաձայնային դոպլերոգրաֆիա (երկակի (դուպլեքս) անոթների)
-
ՈւՆԱԲԻ: Արևելյան բժշկության գաղտնիքները
-
Իրիդիոսքրինինգ
-
Գամմա-դանակը նշտարի փոխարեն